Union Budget 2024: શું તમે જાણો છો કે બજેટ કેવી રીતે કરે છે તૈયાર, તે જાણી લેશો તો તેને સમજવુ સરળ થશે

Union Budget 2024: કેંદ્રીય બજેટ રજુ થવામાં થોડા જ દિવસો બાકી રહ્યા છે. આ દરમિયાન બજેટને લઈને અલગ-અલગ આશા લગાવામાં આવી રહી છે. જો કે, આ વચગાળાનું બજેટ છે. નાણામંત્રી નિર્મલા સિતારામણ (Nirmala Sitharaman) એ સ્પષ્ટ કરી ચુકી છે કે આ બજેટમાં મોટી જાહેરાત નહીં થશે. 7 ડિસેમ્બરના ઉદ્યોગો ચેંબર સીઆઈઆઈના એક કાર્યક્રમમાં તેમણે કહ્યુ હતુ કે મોટી જાહેરાત માટે જુલાઈ સુધી રાહ જોવી પડશે. એપ્રિલ મે માં લોકસભા ચુંટણી થવાની છે. ત્યાર બાદ કેંદ્રમાં જો નવી સરકાર બનશે તે નાણાકીય વર્ષ 2024-25 ના સમગ્ર બજેટ રજુ કરશે.

તેની પહેલા 2019 લોકસભા ચૂંટણી થઈ હતી. ત્યારે કેંદ્ર સરકારે 1 ફેબ્રુઆરીના વચગાળાનું બજેટ રજુ કર્યુ હતુ. લોકસભા ચૂંટણીઓની બાદ કેંદ્રમાં બીજીવાર પ્રધાનમંત્રીની સરકાર બની હતી. નવી સરકારની નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે 5 જુલાઈના સંપૂર્ણ બજેટ રજુ કર્યુ હતુ. કેંદ્રીય બજેટને સમજવા માટે એ જાણવુ જરૂરી છે કે બજેટ કેવી રીતે તૈયાર થાય છે. આવો તેના વિશે વિસ્તારથી સમજીએ.

સૌથી પહેલા આ જાણી લેવુ જરૂરી છે કે બજેટના સમય 01 એપ્રિલથી આવનાર વર્ષ 31 માર્ચ સુધી હોય છે. સરકાર આ સમયમાં પોતાની ઈનકમ અને ખર્ચનું અનુમાન રજુ કરે છે. આ કામ જોવામાં જેટુલ સરળ લાગે છે તેટલુ સરળ હોતુ નથી. તેનું કારણ એ છે કે સરકારની આવકના અલગ-અલગ સ્ત્રોત છે. દરેક સ્ત્રોતનો અંદાજો સરકારને અલગથી લગાવો પડે છે. આ રીતે સરકારના ખર્ચ માટે અલગ-અલગ વિભાગ છે. તેનું કારણ એ છે કે બજેટ તૈયાર કરવાની પ્રક્રિયા રજુ થવાની તારીખથી આશરે 5 મહીના પહેલા શરૂ થઈ જાય છે.

Interim Budget 2024: બધા મંત્રાલયોથી માંગવામાં આવે છે ખર્ચનું અનુમાન

નાણા મંત્રાલય સરકારના બધા મંત્રાલયોથી આવનાર નાણાકીય વર્ષમાં તેના ખર્ચનો પ્રસ્તાવ માંગે છે. રાજ્યો અને કેંદ્ર શાસિત પ્રદેશોથી પણ પોતાની ડિમાંડ બતાવાનું કહેવામાં આવે છે. બધા મંત્રાલયોના અધિકારી આવનાર નાણાકીય વર્ષના પોતાના જરૂરી ખર્ચ અને યોજનાઓને ધ્યાનમાં રાખીને ફંડની પોતાની જરૂરતના વિશે નાણાકીય મંત્રાલયને બતાવે છે.

Interim Budget 2024: પ્રસ્તાવો પર નાણા મંત્રાલયમાં વિચાર

રેવેન્યૂ સેક્રેટરીના બધા મંત્રાલયો, રાજ્યો અને કેંદ્ર શાસિત પ્રદેશોના પ્રસ્તાવ મોકલવામાં આવે છે. તેના પર નાણા મંત્રાલયના શીર્ષ સ્તરના અધિકારી વિચાર કરે છે. ખાસકરીને ડિપાર્ટમેંટ ઑફ એક્સપેંડિચર અને નીતિ પંચ તેનુ વિશ્લેષણ કરે છે. પછી સ્વીકૃત કરવાની બાદ તેમણે નાણા મંત્રાલયને મોકલી દેવામાં આવે છે. ત્યારબાદ નાણા મંત્રાલય પોતાના રેવેન્યૂનો અંદાજો લગાવે છે. ત્યાર બાદ તે પ્રસ્તાવિત ખર્ચને જોયા પછી તે ખબર લગાવાની કોશિશ કરે છે કે બજેટ ડેફિસિટ કેટલુ રહેશે. ત્યાર બાદ દરેક મંત્રાલયને પૈસાની ફાળવણી નક્કી કરવાની હોય છે.

Interim Budget 2024: બજેટ રજૂ કરતા પહેલા વિચારો

બજેટ માટે એલોકેશનની બાદ નાણા મંત્રાલય ઘણા પક્ષોની માંગ જાણવાની કોશિશ કરે છે. તેમાં બેંકર્સ, ખેડૂત, ઈકોનૉમિસ્ટ્સ સહિત ઘણા વર્ગોંના પ્રતિનિધિ હોય છે. તેની માંગના વિશે વિસ્તારથી જાણયા બાદ નાણામંત્રી અંતિમ નિર્ણય લેવાથી પહેલા પ્રધાનમંત્રીને ઘણી વાતોથી અવગત કરાવે છે.

Interim Budget 2024: હલવા સેરેમની

બજેટ રજુ થવાના થોડા દિવસો પહેલા નૉર્થ બ્લોકમાં હલવા સેરેમનીનું આયોજન કરવામાં આવે છે. બજેટ ટીમના સભ્યોને હલવો વહેંચવામાં આવે છે. તેમાં નાણામંત્રી પણ સામેલ હોય છે. ત્યાર બાદ બજેટ ટીમના બધા અધિકારીઓનું બાહરી દુનિયાથી સંપર્ક કપાય જાય છે. બજેટની પ્રિંટિંગ સુધી તેમને કશે જવા, ફોન કરવા કે ફોન રિસીવ કરવાની પરવાનગી નથી. ઈંટેલિજેંસના ઓફિસર તેમના પર નજર રાખે છે.

Interim Budget 2024: બજેટ પ્રેજેંટેશન

નાણામંત્રી બજેટ રજુ કરવાથી પહેલા રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી હાસિલ કરે છે. ત્યાર બાદ તે કેબિનેટને બજેટના વિશે જણાવે છે. ત્યાર બાદ 1 ફેબ્રુઆરીના દિવસે 11 વાગ્યે સંસદ પહોંચે છે. તે સંસદમાં બજેટ રજુ કરે છે. આ દરમિયાન તેમનું બજેટ ભાષણ થાય છે. બજેટ ભાષણ સામાન્ય રીતે એકથી દોઢ કલાકનું હોય છે. તેમાં સરકારના આવનાર નાણાકીય વર્ષ માટે બધી રીતનો પ્રસ્તાવ હોય છે. દરેક મંત્રાલયને ફાળવણીની જાણકારી હોય છે. નવી યોજનાઓની જાહેરાત અને તેની જાણકારી હોય છે.

Budget 2024: રિયલ એસ્ટેટ સેક્ટરની આશા, નાણામંત્રી પાસેથી ઉદ્યોગનો દરજ્જાની માંગ, જાણો તેમના ફાયદા