QR Code: જાપાનમાં શોધાયેલો નાનકડો QR કોડ આજે ભારતમાં પેમેન્ટ્સની દુનિયાનું પાવરહાઉસ બની ગયો છે. એક સમયે વાહનોના પાર્ટ્સ ટ્રેક કરવા માટે બનાવેલો આ કોડ હવે કરિયાણાની નાની દુકાનોથી લઈને મોટાં શોરૂમ્સ સુધી, દરેક જગ્યાએ પેમેન્ટ્સનો માસ્ટર કી બની ગયો છે. તાજેતરમાં, કેરળના એક કબ્રસ્તાનમાં એક કબર પર મૂકેલા QR કોડનો વીડિયો વાયરલ થયો હતો, જેણે લોકોને આશ્ચર્યમાં મૂકી દીધા. આ કોડ સ્કેન કરવાથી મૃત વ્યક્તિના જીવન અને પરિવાર વિશેની માહિતી મળતી હતી, જે દર્શાવે છે કે આ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કેટલી અનોખી રીતે થઈ રહ્યો છે.
QR કોડ: જાપાનની શોધ ભારતની ઓળખ કેવી રીતે બની, જેને પેમેન્ટ સિસ્ટમને બનાવી સરળ
જાપાનમાં શોધાયેલા QR કોડની ભારતમાં કેવી રીતે ક્રાંતિ આવી? UPI સાથે તેની ભાગીદારીથી લઈને કબરથી કરિયાણા સુધીની સફર વિશે વિસ્તૃત જાણકારી માટે વાંચો વિગતો
અપડેટેડ 06:18:00 PM Aug 20, 2025 પર
ભારતમાં QR કોડની સફળતાનો સૌથી મોટો શ્રેય UPIને જાય છે.
QR કોડનો ભારતમાં ઝડપી વિકાસ
ભારતમાં QR કોડનો વિકાસ ખરેખર નાટકીય રહ્યો છે. સસ્તા સ્માર્ટફોન, સસ્તા મોબાઈલ ડેટા અને ખાસ કરીને યુનિફાઈડ પેમેન્ટ્સ ઈન્ટરફેસ (UPI) ના કારણે તે ઓનલાઈન અને ઓફલાઈન બંને પ્રકારના વેપારીઓ માટે પૈસા મોકલવા અને મેળવવાનો ડિફોલ્ટ માર્ગ બની ગયો છે. આજે રસ્તાની બાજુની નાની દુકાનો, રેસ્ટોરન્ટ્સના મેનુ, એરલાઈન બોર્ડિંગ પાસ અને પ્રોડક્ટ પેકેજિંગ પર પણ આ પિક્સેલેટેડ ચોરસ જોવા મળે છે. પેમેન્ટ્સ ઉપરાંત, હોસ્પિટલ્સ, ડાયગ્નોસ્ટિક સેન્ટર્સ અને કોલેજો પણ હવે દર્દીના ડેટા કે વિદ્યાર્થીઓના અસાઈનમેન્ટ માટે QR કોડનો ઉપયોગ કરી રહી છે.
QR કોડની શરૂઆત
QR કોડની શોધ 1994માં જાપાની એન્જિનિયર માસાહિરો હારાએ કરી હતી. તેઓ ઓટોમોબાઈલ કંપની ડેન્સો વેવ માટે કામ કરતા હતા અને ઓટો પાર્ટ્સને ટ્રેક કરવા માટે બારકોડનો સારો વિકલ્પ શોધી રહ્યા હતા. બારકોડ ફક્ત મર્યાદિત માહિતી સ્ટોર કરી શકતા હતા અને તેને એક જ દિશામાં સ્કેન કરવા પડતા હતા. તેના જવાબમાં, હારાએ એક 2-ડાયમેન્શનલ મેટ્રિક્સ તૈયાર કર્યું જે 4,000થી વધુ અક્ષરો સ્ટોર કરી શકે અને કોઈપણ ખૂણાથી સ્કેન કરી શકાય. આ ટેકનોલોજીને ડેન્સો વેવે પેટન્ટ કરાવી, પરંતુ તેનો ઉપયોગ મફતમાં કરવાની પરવાનગી આપી, જેના કારણે તેનો ઝડપી ફેલાવો થયો.
સ્માર્ટફોનના આગમનથી મળ્યું નવું જીવન
શરૂઆતમાં ઓટોમોબાઈલ ઉદ્યોગ પૂરતો મર્યાદિત રહેલા આ કોડને સ્માર્ટફોન અને તેમના કેમેરાએ નવું જીવન આપ્યું. સ્માર્ટફોનના કેમેરા સ્કેનર તરીકે કામ કરવા લાગ્યા, જેનાથી ગ્રાહકો માટે QR કોડનો ઉપયોગ કરવો અત્યંત સરળ બની ગયો. કોવિડ-19 મહામારી દરમિયાન, કોન્ટેક્ટલેસ અને કેશલેસ પેમેન્ટના માધ્યમ તરીકે તેની લોકપ્રિયતામાં અનેકગણો વધારો થયો.
UPI અને QR કોડની ભાગીદારી
ભારતમાં QR કોડની સફળતાનો સૌથી મોટો શ્રેય UPIને જાય છે. અગાઉ, ડિજિટલ પેમેન્ટ્સ માટે બેંક ડિટેલ્સ કે ફોન નંબર નાખવા પડતા હતા, જે ધીમી અને ભૂલ થવાની શક્યતા ધરાવતી પ્રક્રિયા હતી. PhonePe જેવી પેમેન્ટ એપ્લિકેશનના પ્રવક્તાના જણાવ્યા અનુસાર, QR કોડ્સે માહિતી એકત્ર કરવાની પ્રક્રિયાને ઓટોમેટિક બનાવી દીધી છે, જેનાથી પેમેન્ટ્સ ઝડપી અને સરળ બન્યા છે. 2017માં નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (NPCI) દ્વારા Bharat QR લોન્ચ કરવામાં આવ્યો, જેનાથી ઈન્ટરઓપરેબલ QR કોડ્સનો ઉપયોગ સામાન્ય બન્યો. આનો અર્થ એ થયો કે કોઈપણ વેપારી એક જ QR કોડ ડિસ્પ્લેનો ઉપયોગ કરીને Google Pay, Paytm, PhonePe સહિત કોઈપણ મોટી બેંક કે વોલેટ એપ દ્વારા પેમેન્ટ સ્વીકારી શકે છે.
QR કોડના પ્રકારો અને ભવિષ્ય
QR કોડ મુખ્યત્વે 2 પ્રકારના હોય છે: સ્ટેટિક અને ડાયનેમિક. સ્ટેટિક QR કોડમાં વેપારીની વિગતો ફિક્સ હોય છે અને તે ખાસ કરીને નાની દુકાનો માટે વપરાય છે. આ કોડની ક્ષમતા બારકોડ કરતાં ઘણી વધારે છે. PwC ઇન્ડિયાના પાર્ટનર મિહિર ગાંધીના જણાવ્યા અનુસાર, એક QR કોડમાં લગભગ 4,000 અક્ષરો સ્ટોર થઈ શકે છે, જ્યારે બારકોડમાં માત્ર 20-25 અક્ષરો. આ ઉપરાંત, તે આંશિક રીતે ક્ષતિગ્રસ્ત હોય તો પણ કામ કરી શકે છે.
Cashifyના સહ-સ્થાપક નકુલ કુમાર કહે છે કે QR કોડ એક મફત અને ઓટો-બિલ્ડ ટૂલ છે, જે ઈ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ્સ માટે પણ ખૂબ જ ઉપયોગી છે. એક જાપાની શોધ, જે આજે ભારતની આર્થિક પ્રગતિ અને ડિજિટલ ટ્રાન્સફોર્મેશનની એક અભિન્ન ઓળખ બની ગઈ છે.
MoneyControl News
પહેલા મનીકંટ્રોલ ગુજરાતી પર ગુજરાતીમાં સ્ટોક માર્કેટ, Stock Tips, સમાચાર, પર્સનલ ફાઇનાન્સ અને બિઝનેસ સંબંધિત સમાચાર વાંચો. દૈનિક બજાર અપડેટ્સ માટે Moneycontrol App ડાઉનલોડ કરો.
