હવામાન ચક્રમાં ભયંકર બદલાવ: QBOના કારણે પૃથ્વી પર સંકટ, જાણો ભારત પર શું પડશે અસર?

પૃથ્વી હાલ એક અસામાન્ય હવામાનના દુષ્ચક્રમાંથી પસાર થઈ રહી છે. ક્યાંક જ્વાળામુખી ફાટી રહ્યા છે, તો ક્યાંક વિનાશક ચક્રવાતો અને પૂર તબાહી મચાવી રહ્યા છે. દુનિયાના કેટલાક ભાગોમાં ભીષણ ગરમી પડી રહી છે, તો ક્યાંક ભૂસ્ખલન અને ભૂકંપના આંચકાઓએ વાતાવરણને અસ્થિર બનાવી દીધું છે. ઇતિહાસમાં આટલા મોટા પાયે ઋતુ પરિવર્તન ક્યારેય નોંધાયું નથી. આ બધી ઘટનાઓ એકબીજા સાથે જોડાયેલી છે અને તેની અસર સમગ્ર વિશ્વ પર જોવા મળી રહી છે. ભારત પણ આ કુદરતી આપદાના વૈશ્વિક પ્રભાવથી બાકાત નથી. નિષ્ણાતો આગાહી કરી રહ્યા છે કે દેશે ચાલુ વર્ષે જે ભીષણ હવામાનની આફતોનો સામનો કર્યો છે, તે આગામી સમયમાં વધુ તીવ્ર બનશે. આ તમામ સમસ્યાઓના મૂળમાં QBO (ક્વાસી-બાયનીયલ ઓસિલેશન) નામની પર્યાવરણીય સ્થિતિનું ભંગાણ છે.

શું છે QBO અને તેનું પતન કેવી રીતે સર્જાયું સંકટ?

વિશ્વમાં વધી રહેલી કુદરતી આપદાઓનું મુખ્ય કારણ QBO એટલે કે ક્વાસી-બાયનીયલ ઓસિલેશનના સંતુલનમાં આવેલો ભંગાણ છે. સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, પૃથ્વીની સપાટીથી આશરે 20-30 કિલોમીટર ઉંચાઈએ આવેલા વાતાવરણના ઉપરના સ્તર 'સ્ટ્રેટોસ્ફિયર'માં વહેતા પવનોની દિશામાં અનિયમિત ફેરફાર થયો છે. સામાન્ય રીતે આ પવનો તેમની દિશા દર 28-30 મહિનામાં બદલે છે. આ પરિવર્તન સામાન્ય રીતે જાન્યુઆરીથી ફેબ્રુઆરી દરમિયાન થાય છે, પરંતુ આ વખતે તે નવેમ્બર મહિનામાં જ થઈ ગયું છે. આને સામાન્ય ઘટના ગણી શકાય નહીં, કારણ કે તે એક પ્રકારનો વાતાવરણીય ભૂકંપ છે, જે સમગ્ર પૃથ્વીના હવામાન તંત્રને ખોરવી નાખે છે. કહી શકાય કે પૃથ્વીના હવામાનને નિયંત્રિત કરતું એન્જિન ઉલટું ચાલવા લાગ્યું છે.

QBO માં આવેલા ભંગાણથી કઈ આફતો આવશે?

ભારત પર કુદરતનો કેવો પ્રકોપ ઉતરશે? 2025-2026ની આગાહી

વૈજ્ઞાનિકોની આગાહી મુજબ, ભારત માટે આગામી 12થી 18 મહિના હવામાનની દ્રષ્ટિએ અત્યંત પડકારજનક સાબિત થવાના છે.

ઉત્તર-પૂર્વીય ચોમાસું (ઓક્ટોબર-ડિસેમ્બર 2025)

સામાન્ય રીતે આ સમયગાળામાં તમિલનાડુ, આંધ્રપ્રદેશ, કેરળ, કર્ણાટક અને પુડુચેરીમાં હળવાથી મધ્યમ વરસાદ થાય છે, અને 1 કે 2 નબળા ચક્રવાતો આવે છે. પરંતુ QBO ના ભંગાણને કારણે આ વખતે વરસાદ સામાન્ય કરતાં 20 થી 30 ટકા વધુ પડશે. બંગાળની ખાડીમાં 2 થી 3 અત્યંત શક્તિશાળી ચક્રવાતો બનવાની શક્યતા છે. ચેન્નઈ, કોચી, વિશાખાપટ્ટનમ જેવા દરિયાકાંઠાના શહેરો ફરીથી ગંભીર પૂરના જોખમ હેઠળ આવી શકે છે.

શિયાળો (ડિસેમ્બર 2025 થી ફેબ્રુઆરી 2026)

QBO માં ભંગાણના લીધે આ વખતનો શિયાળો વધુ અસ્થિર બનશે.ડિસેમ્બર-જાન્યુઆરીમાં તીવ્ર ઠંડી અને શીત લહેરોનો અનુભવ થઈ શકે છે. ફેબ્રુઆરીમાં તાપમાનમાં અચાનક 5-7 ડિગ્રી સેલ્સિયસનો ઉછાળો આવશે. દિલ્હી, પંજાબ, હરિયાણા, ઉત્તર પ્રદેશ અને બિહારમાં ગાઢ ધુમ્મસનો સમયગાળો લાંબો ચાલશે. હિમાચલ, ઉત્તરાખંડ અને જમ્મુ-કાશ્મીરમાં ભારે બરફવર્ષા અને હિમસ્ખલનનો ખતરો વધશે.

ઉનાળો (માર્ચથી મે 2026)

આગામી ઉનાળો ગરમીના તમામ રેકોર્ડ તોડી નાખશે, તેવી આગાહી હવામાન નિષ્ણાતો કરી રહ્યા છે.મધ્ય ભારતમાં તાપમાન 48-50°C સુધી પહોંચવાની શક્યતા છે.મહારાષ્ટ્ર, મધ્ય પ્રદેશ, છત્તીસગઢ, તેલંગાણા, ઓડિશા, ઝારખંડ અને પૂર્વી રાજસ્થાન સૌથી વધુ પ્રભાવિત થશે.તીવ્ર લૂના મોજા 15-20 દિવસ સુધી ચાલી શકે છે.QBO ની અસરને કારણે જેટ સ્ટ્રીમનો માર્ગ બદલાશે, જેનાથી વરસાદી પ્રણાલીઓ વિખરાઈ જશે અને દુષ્કાળની સ્થિતિ ઊભી થશે.નાગપુર, ભોપાલ, અમદાવાદ જેવા મહાનગરોમાં દિવસનું તાપમાન 50°C ને પણ પાર કરી શકે છે, જેના કારણે હીટ-વેવથી થતા મૃત્યુના આંકડામાં વધારો થવાની સંભાવના છે.

દક્ષિણ-પશ્ચિમ ચોમાસું (જૂનથી સપ્ટેમ્બર 2026)

2026 માં, QBO અને ‘લા નીના’ ના મિશ્રણથી ચોમાસું સંપૂર્ણપણે અનિયંત્રિત બની જશે. ચોમાસું કેરળમાં વિલંબથી, સંભવતઃ જૂનના અંત અથવા જુલાઈની શરૂઆતમાં પહોંચશે. તેની શરૂઆત નબળી રહેશે.પરંતુ જુલાઈ-ઓગસ્ટમાં તે સઘન બનશે. ઘણા વિસ્તારોમાં સામાન્ય કરતાં 110-120% વધારે વરસાદ પડશે, જ્યારે અન્ય વિસ્તારો દુષ્કાળથી પીડિત રહેશે.એક જ રાજ્યમાં, એક જિલ્લો પૂરમાં ડૂબેલો હશે, તો બીજો પાણીની તીવ્ર અછત ભોગવતો હશે. એકંદરે, ચોમાસું અસ્થિર, વિલંબિત અને વિનાશકારી રહેશે.

કુદરતી કોપના આર્થિક અને સામાજિક પરિણામો ચિંતાજનક

આગામી 12 થી 18 મહિના ભારત માટે માત્ર "ખરાબ મોસમ" નહીં, પરંતુ સમગ્ર હવામાન તંત્રમાં ભંગાણ સમાન છે. તેની અસર દરેક ઘર, દરેક ખેતર અને દરેક ઉદ્યોગ પર પડશે. વૈજ્ઞાનિકો આ ઘટનાને 'કમ્પાઉન્ડ એક્સ્ટ્રીમ્સ' એટલે કે સંયુક્ત આત્યંતિક હવામાન તરીકે ઓળખાવે છે, જ્યાં બહુવિધ હવામાન પદ્ધતિઓ એકબીજાને પ્રબળ કરીને વિનાશકારી પરિણામો ઉત્પન્ન કરે છે.

કૃષિ પર પ્રભાવ

રવી પાક (ઘઉં, ચણા) પર ઠંડી અને ધુમ્મસની અસર પડશે, સાથે અચાનક ગરમીના મોજાથી તેના ઉત્પાદનમાં 10-20% ઘટાડો થઈ શકે છે.બાગાયતી પાકો (સફરજન, કેરી) માટે જરૂરી ઠંડીનો અભાવ રહેશે, જેનાથી પાક બગડશે. અનિયમિત ચોમાસું ખરીફ પાકો (ડાંગર, મકાઈ) ની વાવણી અને વૃદ્ધિને પ્રભાવિત કરશે.

જીવન અને આરોગ્ય

લૂ, પૂર અને શીત લહેરો સીધા માનવજીવન માટે જોખમરૂપ છે.પરોક્ષ રીતે, મેલેરિયા, ડેન્ગ્યુ જેવા રોગોનો પ્રસાર વધી શકે છે.માનસિક તણાવ અને હૃદય રોગોમાં પણ વધારો થઈ શકે છે. વૃદ્ધો અને બાળકો જેવા સંવેદનશીલ વર્ગો પર વધુ ગંભીર અસર પડશે. પાલતુ પશુઓના આરોગ્ય પર પણ વિવિધ પ્રકારની બીમારીઓનું જોખમ તોળાશે.

આર્થિક નુકસાન

અનિયમિત ચોમાસું અને આત્યંતિક હવામાનની ઘટનાઓથી કૃષિ ઉત્પાદનમાં 10-20% નો ઘટાડો થઈ શકે છે, જે ખાદ્ય ફુગાવાને વેગ આપશે. દેશના સકલ ઘરેલુ ઉત્પાદન (GDP) માં 0.5-1% નો ઘટાડો થવાનો અંદાજ છે.

કુદરતી કોપનો ભોગ આખું વિશ્વ બનશે

QBOમાં અસંતુલન એ કોઈ સ્થાનિક કટોકટી નથી, પરંતુ એક વૈશ્વિક સંકટની શરૂઆત છે, જેનો સામનો કરવા માટે સમગ્ર માનવજાતિએ એકઠા થઈને રણનીતિ ઘડવાની જરૂર છે. ઓસ્ટ્રેલિયામાં અભૂતપૂર્વ દુષ્કાળ પડવાની સંભાવના છે, તો યુરોપમાં અતિશય ઠંડી અને ત્યારબાદ અચાનક પૂર આવવાની શક્યતા છે. દક્ષિણ એશિયાના દેશો તીવ્ર ગરમીના મોજાનો અનુભવ કરશે, જે વૈશ્વિક સ્તરે ખોરાક અને પાણીની સુરક્ષા સામે મોટો પડકાર ઉભો કરશે.

આ પણ વાંચો-Biocon Biologicsનું સંપૂર્ણ વિલીનીકરણ Bioconમાં, હવે મળશે 100% માલિકી; QIPથી ₹4500 કરોડ ઊભા કરવાની યોજના