ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI)એ લોન લેનારાઓને એવા અધિકારો આપ્યા છે જે તેમને રિકવરી એજન્ટોના હેરાનગતિથી બચાવે છે. આ નિયમો લોન ડિફોલ્ટના કિસ્સામાં બોરોઅર્સના હિતોનું રક્ષણ કરે છે અને નૈતિક રિકવરી પ્રક્રિયા સુનિશ્ચિત કરે છે. જો તમે લોન લીધી હોય અથવા લેવાનું વિચારી રહ્યા હો, તો RBIના આ 5 મહત્વના નિયમો જાણવા અનિવાર્ય છે. આ નિયમો ન માત્ર તમારા અધિકારોનું રક્ષણ કરે છે, પરંતુ રિકવરી એજન્ટોની ગેરકાયદેસર હેરાનગતિ સામે પણ ‘સુરક્ષા કવચ’નું કામ કરે છે.
લોન રિકવરી એજન્ટની બોલતી બંધ કરો! RBIના આ 5 નિયમો દરેક લોન લેનારે જાણવા જોઈએ
લોન રિકવરી એ નાણાકીય સંસ્થાઓ માટે જરૂરી પ્રક્રિયા છે, પરંતુ RBIના નિયમો ખાતરી કરે છે કે આ પ્રક્રિયા નૈતિક અને પારદર્શક રીતે થાય. ઉપરોક્ત 5 નિયમો જાણીને તમે રિકવરી એજન્ટોની ગેરકાયદેસર હરકતો સામે લડી શકો છો અને તમારા અધિકારોનું રક્ષણ કરી શકો છો. જો તમે લોન લેવાનું વિચારી રહ્યા હો, તો હંમેશા RBI-રજિસ્ટર્ડ બેંક અથવા NBFC પસંદ કરો અને તેમની રિકવરી પોલિસીની ખાતરી કરો.
અપડેટેડ 05:49:39 PM Jul 07, 2025 પર
કોઈ રિકવરી એજન્ટ તમારા ઘરે કે ઓફિસે તમારી પરવાનગી વિના અથવા અગાઉથી જાણ કર્યા વિના આવી શકે નહીં.
1. સમયની ‘લક્ષ્મણ રેખા’: સવારે 8 થી સાંજે 7
RBIનો પ્રથમ અને સૌથી મહત્વનો નિયમ એ છે કે રિકવરી એજન્ટ તમને સવારે 8 વાગ્યા પહેલાં અથવા સાંજે 7 વાગ્યા પછી સંપર્ક કરી શકે નહીં. આ સમયની મર્યાદા બોરોઅરની ગોપનીયતા અને શાંતિ જાળવવા માટે બનાવવામાં આવી છે. જો કોઈ એજન્ટ આ સમયની બહાર ફોન કરે, મેસેજ મોકલે અથવા મળવા આવે, તો તે RBI ગાઈડલાઈન્સનું ઉલ્લંઘન ગણાય. આવા કિસ્સામાં તમે બેંક અથવા RBIના બેન્કિંગ લોકપાલ પાસે ફરિયાદ કરી શકો છો.
2. ગાળાગાળી કે ધમકી? સીધી FIR
રિકવરી એજન્ટોને અભદ્ર ભાષા, ગાળાગાળી, શારીરિક કે માનસિક ધમકી આપવાની કે ખોટા કેસમાં ફસાવવાની ધમકી આપવાની સખત મનાઈ છે. RBI ગાઈડલાઈન્સ અનુસાર, એજન્ટોએ બોરોઅર્સ સાથે આદરપૂર્વક અને નૈતિક રીતે વ્યવહાર કરવો જોઈએ. જો કોઈ એજન્ટ આ નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરે, તો તમે તેની સામે નજીકના પોલીસ સ્ટેશનમાં ફરિયાદ (FIR) નોંધાવી શકો છો. ખાસ કરીને, ધમકીના કિસ્સામાં ભારતીય દંડ સંહિતાની કલમ 506 હેઠળ કેસ નોંધાવી શકાય છે.
3. સંબંધીઓ-મિત્રોને ફોન? ગોપનીયતાનું ઉલ્લંઘન
રિકવરી એજન્ટ તમારા સંબંધીઓ, મિત્રો કે ઓફિસના સહકર્મીઓને ફોન કરીને તમારા લોનની વિગતો જાહેર કરી શકે નહીં. આવું કરવું એ બોરોઅરની ગોપનીયતાનું ઉલ્લંઘન ગણાય છે અને તે ગેરકાયદેસર છે. RBIના નિયમો અનુસાર, લોનની વિગતો ફક્ત બોરોઅર સાથે જ શેર કરવી જોઈએ, સિવાય કે કાયદેસરની જરૂરિયાત હોય. જો એજન્ટ આવું કરે, તો તમે બેંકના ગ્રીવન્સ રિડ્રેસલ ઓફિસરને ફરિયાદ કરી શકો છો અથવા RBI ઓમ્બડ્સમેનને જાણ કરી શકો છો.
4. ઘરે કે ઓફિસે અચાનક હાજરી? ના, નહીં!
કોઈ રિકવરી એજન્ટ તમારા ઘરે કે ઓફિસે તમારી પરવાનગી વિના અથવા અગાઉથી જાણ કર્યા વિના આવી શકે નહીં. RBI ગાઈડલાઈન્સ અનુસાર, એજન્ટે મળવાનું સ્થળ અને સમય બોરોઅરની સંમતિથી નક્કી કરવું જોઈએ. આ ઉપરાંત, એજન્ટ તમારા ઘરની બહાર કે ઓફિસમાં હોબાળો મચાવી શકે નહીં, કારણ કે આ ગોપનીયતા અને ગૌરવનું ઉલ્લંઘન ગણાય છે. આવા કિસ્સામાં, તમે પોલીસમાં ફરિયાદ નોંધાવી શકો છો અથવા કાયદેસર કાર્યવાહી કરી શકો છો.
5. ઓળખપત્ર બતાવવું ફરજિયાત
જ્યારે રિકવરી એજન્ટ તમને મળવા આવે કે ફોન કરે, તો તેની પાસે બેંકનો અધિકૃત પત્ર (Authorization Letter) અને ઓળખપત્ર હોવું ફરજિયાત છે. RBIના નિયમો અનુસાર, એજન્ટે પોતાની ઓળખ સ્પષ્ટ રીતે જણાવવી જોઈએ અને આ દસ્તાવેજો બતાવવાનો ઇનકાર કરી શકે નહીં. જો એજન્ટ આમ કરવામાં નિષ્ફળ જાય, તો તમે બેંકને આ અંગે જાણ કરી શકો છો અને આવા એજન્ટ સાથે વાતચીત ટાળી શકો છો.
રિકવરી એજન્ટ નિયમો તોડે તો શું કરવું?
જો રિકવરી એજન્ટ RBIના નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરે, જેમ કે વારંવાર ધમકી આપે, અભદ્ર વર્તન કરે કે ગેરકાયદેસર રીતે સંપર્ક કરે, તો તમારે નીચેના પગલાં લેવા જોઈએ:
પુરાવા એકઠા કરો: કોલ રેકોર્ડિંગ, મેસેજ, ઇમેઇલ કે અન્ય સંચારનો રેકોર્ડ રાખો.
બેંકને ફરિયાદ કરો: બેંક અથવા NBFCના નોડલ ઓફિસરને લેખિત ફરિયાદ મોકલો અને તેની નકલ સાચવો.
RBI ઓમ્બડ્સમેન: જો 30 દિવસમાં બેંક તરફથી કોઈ કાર્યવાહી ન થાય, તો RBIના બેન્કિંગ લોકપાલ પાસે ઓનલાઇન ફરિયાદ નોંધાવો (https://cms.rbi.org.in).
કાયદેસર પગલાં: જો હેરાનગતિ ચાલુ રહે, તો નજીકના પોલીસ સ્ટેશનમાં FIR નોંધાવો અથવા સિવિલ કોર્ટમાં કેસ ફાઇલ કરો.
શા માટે જાણવું જરૂરી છે?
RBIના આ નિયમો બોરોઅર્સને હેરાનગતિ, ગોપનીયતાના ઉલ્લંઘન અને અનૈતિક રિકવરી પ્રથાઓથી બચાવે છે. આ નિયમોની જાણકારી હોવાથી તમે તમારા અધિકારોનો ઉપયોગ કરી શકો છો અને રિકવરી એજન્ટોની ગેરકાયદેસર હરકતો સામે લડી શકો છો. ઉદાહરણ તરીકે, 2024માં RBIએ HDFC બેંક પર રિકવરી એજન્ટો દ્વારા નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરવા બદલ ₹1 કરોડનો દંડ લગાવ્યો હતો, જે દર્શાવે છે કે RBI આ નિયમોનું પાલન કરાવવામાં ગંભીર છે.
MoneyControl News
પહેલા મનીકંટ્રોલ ગુજરાતી પર ગુજરાતીમાં સ્ટોક માર્કેટ, Stock Tips, સમાચાર, પર્સનલ ફાઇનાન્સ અને બિઝનેસ સંબંધિત સમાચાર વાંચો. દૈનિક બજાર અપડેટ્સ માટે Moneycontrol App ડાઉનલોડ કરો.
