Assembly Elections 2023: મધ્યપ્રદેશ અને રાજસ્થાન સહિત પાંચ રાજ્યોની વિધાનસભા ચૂંટણીના પરિણામો આવી ગયા છે. મધ્યપ્રદેશમાં ભાજપ સત્તા પર પરત ફર્યું છે, જ્યારે કોંગ્રેસ, BRS અને MNF રાજસ્થાન, છત્તીસગઢ, તેલંગાણા અને મિઝોરમમાં સત્તા વિરોધી વાવાઝોડાને કારણે સત્તા ગુમાવી ચૂક્યા છે. એવું નથી કે મધ્યપ્રદેશમાં સત્તા વિરોધી વાતાવરણ જેવું કોઈ ચર્ચા નથી થયું, પરંતુ જ્યારે પરિણામો આવ્યા ત્યારે અટકળો પોકળ સાબિત થઈ. ભાજપને જંગી બહુમતી મળી છે.
Assembly Elections 2023: રાજસ્થાન, છત્તીસગઢ, તેલંગાણામાં શા માટે હતી એન્ટી ઈન્કમ્બન્સી, મધ્યપ્રદેશમાં તેની અસર કેમ ન થઈ?
Assembly Elections 2023: મધ્યપ્રદેશમાં ભાજપ ફરી સત્તા પર આવી ગયું છે. જ્યારે રાજસ્થાન અને છત્તીસગઢમાં કોંગ્રેસે તેમને હરાવીને સત્તા છીનવી લીધી છે. જો કે, કોંગ્રેસે તેલંગાણામાં કેસીઆરને હરાવીને સત્તાની ચાવીઓ પોતાના હાથમાં લીધી. ભાજપે એમપીમાં સત્તા વિરોધી લહેરની ચર્ચાઓને ધૂંધળી કરી દીધી છે. આ વખતે તેણે એમપીમાં બે તૃતીયાંશથી વધુ બહુમતી (163 બેઠકો) મેળવી છે અને 48.5 ટકા મત મેળવ્યા છે.
MoneyControl Newsઅપડેટેડ Dec 06, 2023 પર 1:44 PM
તમને જણાવી દઈએ કે મધ્યપ્રદેશમાં 18 વર્ષથી ભાજપની સરકાર છે. કોંગ્રેસ 2018થી માર્ચ 2020 સુધી જ સત્તામાં રહી. શિવરાજ ચાર વખત મુખ્યમંત્રી બન્યા છે. પરંતુ, આ વખતે તેમના રાજકીય ભવિષ્યને લઈને અટકળોએ જોર પકડ્યું છે. કારણ કે ભાજપે પહેલીવાર મધ્યપ્રદેશ સહિત કોઈ પણ રાજ્યમાં મુખ્યમંત્રીનો ચહેરો જાહેર કર્યો નથી. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીનો ચહેરો આગળ મૂકવામાં આવ્યો હતો. પીએમ અને ટોચના નેતૃત્વએ પોતે ચૂંટણી પ્રચારની જવાબદારી સંભાળી હતી. તેની અસર જમીન પર દેખાઈ રહી હતી અને ભાજપની જીતે બધાને ચોંકાવી દીધા છે.
મધ્યપ્રદેશમાં સત્તા વિરોધી લહેર કેમ વર્ચસ્વ ન મેળવી શકી?
રાજકીય જાણકારોનું કહેવું છે કે ભાજપે પાંચેય રાજ્યોમાં ખાસ રણનીતિ સાથે મેદાનમાં ઉતર્યું હતું. રાજસ્થાન અને છત્તીસગઢમાં કોંગ્રેસ સરકારને ઘેરવાની ફુલપ્રૂફ યોજના હતી, ત્યારે સૌથી મોટો પડકાર મધ્યપ્રદેશમાં સત્તા જાળવી રાખવાનો હતો. ચૂંટણીના થોડા મહિના પહેલા જ એવા અહેવાલો આવી રહ્યા હતા કે રાજ્યમાં 18 વર્ષથી ભાજપ સરકાર સત્તા પર છે અને હવે સત્તા વિરોધી લહેર વર્ચસ્વ મેળવી શકે છે. સંગઠને રાજકીય પરિસ્થિતિને સમજીને કોંગ્રેસને હુમલો કરવાની કોઈ તક આપી ન હતી. શિવરાજ જેવા વરિષ્ઠ અને અનુભવી નેતાને સીએમ ચહેરા તરીકે જાહેર કર્યા વિના ચૂંટણી લડવાનો મોટો અને મુશ્કેલ નિર્ણય પણ લેવામાં આવ્યો હતો.
‘પરિણામો તરફેણમાં ન આવ્યા હોત તો હાઈકમાન્ડ મુશ્કેલીમાં હોત'
નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે પીએમ મોદી અને ટોચના નેતૃત્વ માટે આ નિર્ણય લેવો મુશ્કેલ હતો. પરંતુ, ભાજપે જોખમ ઉઠાવ્યું. જો પરિણામો બીજેપીની તરફેણમાં ન આવ્યા હોત, તો વિશ્લેષણ એવુ થાત કે સીએમ ચહેરા વગર ચૂંટણી મેદાનમાં ઉતરીને પાર્ટીને નુકસાન થયું છે. હવે જ્યારે શરત સફળ રહી છે ત્યારે તેની પાછળ સંસ્થાની અચૂક વ્યૂહરચનાનો ઇનકાર કરી શકાય તેમ નથી. જો કે, મુખ્યમંત્રી શિવરાજ સિંહ ચૌહાણની સોફ્ટ ઇમેજ, સરળ સ્વભાવ અને જનતા સાથે સીધા જોડાણના ફાયદાને નકારી શકાય નહીં.
એવા સવાલો પણ ઉઠી રહ્યા છે કે ભાજપ સત્તા પર હોવાના 18 વર્ષ પછી પણ સત્તા વિરોધીની અસર કેમ દેખાતી નથી? તે જ સમયે, બીજેપી સાથે જોડાયેલા લોકોનું કહેવું છે કે સરકાર અને સંગઠને એન્ટી ઈન્કમ્બન્સીને મેનેજ કરવાની રણનીતિ પર કામ કર્યું હતું.
‘મારું બૂથ સૌથી મજબૂત’
જૂનના અંતિમ સપ્તાહમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી પોતે ભોપાલ પહોંચ્યા હતા અને કાર્યકર્તાઓને સંબોધિત કર્યા હતા. તેમણે ઘરે-ઘરે જવાની અપીલ કરી હતી. લોકોને પાર્ટી સાથે જોડવાનો મંત્ર પણ આપ્યો. ભાજપે વધુમાં વધુ બેઠકો મેળવવા માટે આ સફળ બૂથ મોડલ અપનાવ્યું અને તે ગેમ ચેન્જર સાબિત થયું. એ જાણવું પણ જરૂરી છે કે પીએમ મોદીએ વર્ષ 1998માં મધ્યપ્રદેશમાં બૂથ વિસ્તરણ કાર્યક્રમની શરૂઆત કરી હતી. જે બાદ ભાજપે એમપીને પોતાનો સૌથી મજબૂત કિલ્લો બનાવ્યો. દરેક બૂથ કમિટીના કાર્યકરોને દસ પરિવારોનો સંપર્ક કરવાનું કામ સોંપવામાં આવ્યું હતું. તેમને મતદાનના દિવસે તેમની સાથે નજીક આવવાની અને તેમને ભાજપને મત આપવાની જવાબદારી સોંપવામાં આવી હતી. કેન્દ્ર સરકારની કામગીરીની વિગતો આપવામાં આવી હતી. લોકોને સમજાવવામાં આવ્યું હતું કે એક ભૂલથી ભ્રષ્ટાચારીઓ ફરીથી સિસ્ટમ પર કબજો કરી શકે છે.
આરએસએસના કાર્યકરોના પ્રયાસો
ભાજપે બૂથને મજબૂત કરવા માટે તમામ પ્રયાસો લગાવી દીધા છે. આ સાથે તમામ બૂથ પર એક કમિટી બનાવવામાં આવી છે, જેમાં પ્રમુખ, બૂથ એજન્ટ અને જનરલ સેક્રેટરી ઉપરાંત દસ સભ્યોની ટીમનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. છેલ્લી ઘડીએ રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS) સાથે જોડાયેલા કાર્યકર્તાઓ પણ મેદાનમાં ઉતર્યા અને સીધા લોકો સુધી પહોંચ્યા. દરેક ઘરનો સંપર્ક કર્યો અને રાષ્ટ્રહિતમાં મતદાન કરવાની અપીલ કરી. તેની મોટી અસર ભાજપની તરફેણમાં જોવા મળી હતી. બૂથ કમિટીની નીચે પન્ના કમિટી અને અર્ધ પન્ના કમિટી બનાવવામાં આવી છે. કહેવાય છે કે 2018ની ચૂંટણીમાં સંઘે સીધો હસ્તક્ષેપ કર્યો ન હતો, જેના કારણે ભાજપને સત્તા ગુમાવવી પડી હતી. આ વખતે ચૂંટણીમાં સંઘના વરિષ્ઠોએ લોકસભાની ચૂંટણીને ધ્યાનમાં રાખીને રણનીતિ બનાવી હતી.
ઘણા CM ચહેરાઓનો ઓપ્શન
આ વખતે ભાજપે ચૂંટણીમાં સીએમ ચહેરો જાહેર કર્યો નથી. મધ્યપ્રદેશ, રાજસ્થાન અને છત્તીસગઢમાં પણ આ જ રણનીતિ અપનાવવામાં આવી હતી. ચૂંટણી જાહેર થયાના ત્રણ મહિના પહેલા જ હારેલી બેઠકો પર ઉમેદવારો ઉતારવામાં આવ્યા હતા. ત્યારબાદ નબળા સીટો પર દિગ્ગજ સૈનિકોને ઉતારવાનો નિર્ણય લેવાયો હતો. ત્રણ કેન્દ્રીય મંત્રીઓ અને રાષ્ટ્રીય મહાસચિવ સહિત પાંચ સાંસદોને ઉમેદવાર બનાવવામાં આવ્યા હતા. સૌથી મોટો સંદેશ મોકલવામાં આવ્યો હતો કે જો ભાજપ સરકાર સત્તામાં આવશે તો તે રાજ્યમાં પરિવર્તન પણ લાવી શકે છે. શિવરાજ ઉપરાંત રાજ્યના અન્ય મોટા નેતાઓને પણ મુખ્યમંત્રીના સંભવિત ચહેરા તરીકે ગણવામાં આવ્યા હતા. આનો ફાયદો એ થયો કે સ્થાનિક અને આસપાસની બેઠકોમાં માહોલ સર્જાયો અને અન્ય ઉમેદવારોને પણ તેનો સીધો ફાયદો થયો. માત્ર એક કેન્દ્રીય મંત્રી અને એક સાંસદ ચૂંટણી હારી ગયા.
માત્ર પીએમ મોદીનો ચહેરો
સમગ્ર ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન પીએમ મોદી એકમાત્ર ચહેરો રહ્યા હતા. ચૂંટણીના છ મહિના પહેલા તેમણે રાજ્યનો પ્રવાસ શરૂ કર્યો હતો. તેમણે બેક ટુ બેક રેલીઓ અને રોડ શો કર્યા. તૈયારીઓ અંગે પ્રતિભાવો લીધા. સંસ્થાને જરૂરી માર્ગદર્શિકા પણ મળતી રહી. જાણકારોનું કહેવું છે કે મોટાભાગની જગ્યાએ સ્થાનિક ચહેરાઓનો વિરોધ છે અથવા તો લોકોમાં નારાજગી જોવા મળી રહી છે. આવી સ્થિતિમાં ભાજપે આખા પ્રચારમાં તે ચહેરાઓને આગળ કર્યા નથી. પીએમ મોદીના નામ પર જ વોટ માંગવામાં આવ્યા હતા. મોદી અને શિવરાજ સરકારના કામો મતદારોને ગણાવવામાં આવ્યા હતા. કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારની યોજનાઓના લાભાર્થીઓ સુધી પહોંચી તેમની સાથે સીધો સંવાદ કર્યો.
આદિવાસીઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું
ભાજપે એક વર્ષ પહેલા જ ચૂંટણીની તૈયારીઓ શરૂ કરી દીધી હતી. રાજ્યમાં આદિવાસી મતદારો મોટી સંખ્યામાં છે. આદિવાસી પ્રભુત્વ ધરાવતી 47 બેઠકો અનામત છે. આ વખતે ભાજપને 24 બેઠકો મળી છે. છેલ્લી ચૂંટણીમાં ભાજપ માત્ર 16 બેઠકો જીતી શકી હતી. આ વખતે પાર્ટીએ ખાસ પ્લાન પર કામ કર્યું. આદિવાસી મતદારો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને તેમના માટે એક વર્ષ સુધી યોજનાઓ ચલાવવામાં આવી હતી. મધ્યપ્રદેશમાં 21% વસ્તી આદિવાસીઓની છે. સમગ્ર દેશમાં બિરસા મુંડા જયંતિ ઉજવવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. ભોપાલના હબીબગંજ સ્ટેશનનું નામ બદલીને રાણી કમલાપતિ રાખવામાં આવ્યું. ટાંટ્યા ભીલ ચારરસ્તા બાંધવામાં આવ્યો હતો. આદિવાસી પંચાયતોમાં PESA કાયદાના અમલ જેવી યોજનાઓ અમલમાં મૂકવામાં આવી હતી. જબલપુરમાં આદિવાસી રાજા શંકર શાહ અને તેમના પુત્ર કુંવર રઘુનાથ શાહના બલિદાન દિવસના કાર્યક્રમમાં કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહે જાહેરાત કરી હતી કે યાદોને સાચવવા માટે દેશભરમાં સંગ્રહાલયો બનાવવામાં આવશે. આ ઉપરાંત કોંગ્રેસ આદિવાસીઓને તેમનો પરંપરાગત મત માનીને આત્મવિશ્વાસ ધરાવે છે. આ વિભાગમાં કોંગ્રેસની ખૂબ ઓછી સક્રિયતા જોવા મળી હતી.
‘લાડલી બહેના’ યોજના કામે આવી
અડધી વસ્તીને અપીલ કરવા માટે ભાજપે આ ચૂંટણીમાં મોટી ચાલ કરી છે. જોકે શિવરાજ સરકાર મધ્યપ્રદેશમાં મહિલાઓ અને દીકરીઓ માટે ઘણી યોજનાઓ ચલાવી રહી છે, પરંતુ આ વખતે લાડલી બ્રાહ્મણ યોજનાએ ઘણી હેડલાઇન્સ બનાવી છે. ભાજપ પર પ્રહાર કરવા કોંગ્રેસે પણ જો સત્તામાં આવશે તો દર મહિને 1500 રૂપિયા આપવાનું વચન આપ્યું હતું. પરંતુ, મહિલાઓને ભાજપની ડાયરેક્ટ કેશ ટ્રાન્સફર સ્કીમ પસંદ આવી. આ યોજના ચૂંટણી પહેલા શરૂ કરવામાં આવી હતી. ચૂંટણી પહેલા ધનતેરસના દિવસે રોકડ ટ્રાન્સફર કરવામાં આવી હતી. રાજ્યની એક કરોડથી વધુ મહિલાઓ આ યોજનાનો લાભ મેળવી રહી છે. હાલમાં દર મહિને 1250 રૂપિયા આપવામાં આવે છે. વધુ રૂ. 3000 હજારનું વચન આપવામાં આવ્યું છે. આ યોજના હેઠળ, ડાયરેક્ટ બેનિફિટ ટ્રાન્સફર (DBT) દ્વારા દર મહિનાની 10મી તારીખ સુધીમાં લાભાર્થીઓના ખાતામાં નાણાં મોકલવામાં આવે છે.
મતદાનની ટકાવારી વધારવા પર કામ
ભાજપે 2003 પછી રાજ્યમાં સૌથી વધુ 164 બેઠકો જીતી છે. તેની પાછળ માઈક્રો મેનેજમેન્ટ પ્લાન કામ કર્યું છે. પાર્ટીએ નબળા બૂથ પર માઇક્રો મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ તૈયાર કરી છે. મતદાનની ટકાવારી વધારવા પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો. તે બૂથ ચિહ્નિત કરવામાં આવ્યા હતા જ્યાં ભાજપના ઉમેદવારો ઓછા માર્જિનથી હારી ગયા હતા અથવા જીત્યા હતા. આવા બૂથ પર વિશેષ કામગીરી કરવામાં આવી હતી. આ ચૂંટણીમાં ભાજપને 101 સીટો પર 51 ટકાથી વધુ વોટ મળ્યા છે. પાર્ટીને કુલ 48.55 ટકા વોટ મળ્યા છે, જ્યારે 2018ની ચૂંટણીમાં તેને 41.02 ટકા વોટ મળ્યા હતા. આ વખતે તેને 7.53 ટકા વધુ વોટ મળ્યા છે. આ વધેલી મતદાન ટકાવારી ગેમ ચેન્જર સાબિત થઈ છે. ભાજપ સાથે સંકળાયેલા લોકોનું કહેવું છે કે સીટો વધારવાની સાથે ભાજપે દરેક બૂથ પર પોતાની વોટ ટકાવારી 51 ટકા સુધી લઈ જવાનો ટાર્ગેટ રાખ્યો હતો. લગભગ એક વર્ષથી મોરચા અને સંગઠનો આ માટે એક્શન પ્લાન બનાવવા પર કામ કરી રહ્યા હતા.
જમીની પ્રતિસાદ લીધો, પછી યોજના પર કામ કર્યું
ભાજપે ચૂંટણી પહેલા અને પ્રચાર દરમિયાન સતત ગ્રાઉન્ડ પરથી ફીડબેક લીધા હતા. તેમણે લોકોની ભાવનાઓ સમજી અને સમયાંતરે પોતાની ચૂંટણીની રણનીતિ બદલતા રહ્યા. પ્રતિસાદના આધારે સતત કોર્સ કરેક્શન કર્યું. તે જ સમયે, કોંગ્રેસ આમાં નિષ્ફળ ગઈ. કોંગ્રેસને નજીકથી જાણતા લોકો કહે છે કે પાર્ટી મતદારોનો મૂડ જાણવામાં સંપૂર્ણપણે નિષ્ફળ ગઈ છે. કોંગ્રેસને લાગ્યું કે શિવરાજ સરકાર રાજ્યમાં 18 વર્ષથી સત્તામાં છે. લોકોમાં રોષ જોવા મળી રહ્યો છે. તમને એન્ટી ઇન્કમ્બન્સીનો લાભ મળશે. તેથી વધારે કરવાની જરૂર નથી. જનતા અમને વિકલ્પ તરીકે જોઈ રહી છે. પરંતુ, આ વિચારસરણી પાર્ટીને મોંઘી પડી. ભાજપે દરેક મુદ્દા પર વળતો હુમલો કર્યો અને પોતાની છબીને ચમકાવવામાં કોઈ કસર છોડી નહીં. જે બેઠકો પર તે લાંબા સમયથી હારનો સામનો કરી રહી હતી તે બેઠકો પર ભાજપે 100 દિવસ પહેલા જ ટિકિટ જાહેર કરી દીધી હતી. આનાથી તેને પહેલો મૂવર ફાયદો મળ્યો. ભાજપ અહીં ઘણી બેઠકો જીતવામાં સફળ રહ્યું હતું.
રાજસ્થાન, છત્તીસગઢ, તેલંગાણામાં શા માટે એન્ટી ઈન્કમ્બન્સીનું સંચાલન ન થયું?
2018ની ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસે રાજસ્થાન અને છત્તીસગઢમાં ભાજપ પાસેથી સત્તા છીનવી લીધી અને બમ્પર જીત મેળવી. તેલંગાણામાં કે. ચંદ્રશેખરના નેતૃત્વમાં BRS સરકાર રચાઈ. કેસીઆર 9 વર્ષ સુધી તેલંગાણામાં સરકારમાં હતા. પરંતુ, જ્યારે 2023ના પરિણામો આવ્યા ત્યારે કોંગ્રેસે રાજસ્થાન અને છત્તીસગઢની સરકારો ગુમાવી દીધી હતી. તેલંગાણામાં પણ કેસીઆરનો પરાજય થયો હતો. અહીં કોંગ્રેસે પહેલીવાર સરકાર બનાવી. હવે આ ત્રણ રાજ્યોમાં સત્તાધારી પક્ષોની હારના કારણો શોધવામાં આવી રહ્યા છે. અત્યાર સુધી એ વાત સામે આવી છે કે આ ત્રણેય રાજ્યોમાં સત્તા વિરોધી વાતાવરણ હતું, પરંતુ તેઓ સત્તામાં રહેલા લોકોના મૂડને સમજી શક્યા નથી અને તેમની નારાજગી દૂર કરવાના કારણો શોધી શક્યા નથી. પરિણામે કોંગ્રેસને બે રાજ્યોમાં સરકાર ગુમાવવી પડી હતી. જો કે તેલંગાણામાં તેને સરકાર બનાવવાની તક મળી છે. ત્યાં કેસીઆરની પાર્ટી 39 સીટો પર ઘટી છે.
રાજસ્થાન, છત્તીસગઢ અને તેલંગાણામાં હારના કારણો શું હતા?
પહેલા મનીકંટ્રોલ ગુજરાતી પર ગુજરાતીમાં સ્ટોક માર્કેટ, Stock Tips, સમાચાર, પર્સનલ ફાઇનાન્સ અને બિઝનેસ સંબંધિત સમાચાર વાંચો. દૈનિક બજાર અપડેટ્સ માટે Moneycontrol App ડાઉનલોડ કરો.